Zakopane: Cmentarz na Pęksowym Brzyzku

Kapliczka przy Cmentarzu na Pęksowym Brzysku

Cmentarz na Pęksowym Brzyzku

Zakopane jest jednym z bardziej znanych i rozpoznawalnych miejsc w Polsce. Dla części jest symbolem szpanerstwa i turystyki "krupówkowej", dla innych - bazą wypadową na dłuższe lub krótsze wycieczki po najwyższych w Polsce górach. Jak by jednak na to nie patrzeć nie da się ukryć, że jest to miejsce najczęściej kojarzone z hasłem: góry, w polskim wydaniu oczywiście.

Zakopane - nasza rodzima stolica sportów zimowych oraz całorocznych wypraw górskich. Poza zachwycającymi widokami, miasto to oferuje jednak znacznie więcej: historię i kulturę góralską. Swoistą pigułką obu tych wartości jest Cmentarz na Pęksowym Brzyzku.

Nazwa cmentarza pochodzi od nazwiska darczyńcy ziemi - Jana Pęksy. Brzyz natomiast (lub "brzyzek") to w gwarze góralskiej urwisko nad potokiem.

Cmentarz na Pęksowym Brzyzku jest miejscem nietuzinkowym. Jego korzenie sięgają połowy XIX wieku, a w okresie dwudziestolecia międzywojennego chowano już na nim jedynie osoby zasłużone dla Podhala oraz posiadaczy rodzinnych grobowców.

Usytuowany przy ulicy Kościeliskiej cmentarz sąsiaduje z widocznym z ulicy kościółkiem pw. Matki Boskiej Częstochowskiej. Po jego prawej stronie znajduje się kapliczka, obok której przechodzą osoby kierujący się na cmentarz.

Sama nekropolia nie jest duża, a jej powierzchnia jest ciasno wypełniona grobami. Szacuje się, że znajduje się tu około 250 nagrobków datowanych najczęściej na drugą połowę XIX wieku. Przede wszystkim znalazł tu swój ostatni dom słynny gawędziarz Sabała a niedaleko niego spoczęła rodzina Witkiewiczów: Stanisław Witkiewicz,

Maria Witkiewiczowa z Pietrzkiewiczów

oraz żona Stanisława Ignacego Witkiewicza - Jadwiga Witkiewiczowa z d. Unrug

sam Witkacy ma jedynie nagrobek symboliczny przy mogile matki.

Na Pęksowym Brzyzku nie może oczywiście zabraknąć grobów postaci związanych z zimowymi sportami, jak nasz czterokrotny olimpijczyk Stanisław Marusarz czy Helena Marusarzówna.

Jedną z bardziej znanych osób jest też Jan Gwalbert Pawlikowski - historyk literatury, taternik (jako pierwszy wszedł na tatrzańskie szczyty jak m.in. Mnich, czy Łomnica, jak również zbadał Jaskinię Mylną - do dziś możemy podziwiać widoki z Okien Pawlikowskiego). Jego synową, żoną Jana Gwalberta Henryka Pawlikowskiego, była Maria Pawlikowska-Jasnorzewska.

Na zakopiańskim cmentarzu spoczywa też Karol Stryjeński - architekt, rzeźbiarz i działacz społeczny.

W stylu sarkofagu utrzymany jest grób Kazimierza Przerwy-Tetmajera - poety, powieściopisarza, nowelisty i miłośnika Tatr. Jego imieniem nazwo przełęcz między Gerlachem a Zadnim Gerlachem.

W pobliżu poety spoczywa jego towarzysz po piórze Władysław Orkan - pisarz okresu Młodej Polski (Tetmajer napisał przedmowę do wydanych w 1898 debiutancki zbiór "Nowel" Orkana). Ciało pisarza zostało przeniesione do Zakopanego w rok po pogrzebie na krakowskim Cmentarzu Rakowickim.

Skoro mowa o pisarzach, nie sposób w tym zestawieniu pominąć jednego z najbardziej znanych pisarzy, szczególnie w oczach dzieci, Kornela Makuszyńskiego. Twórca Koziołka Matołka również spoczywa pod Tatrami.

Podhale może się także poszczycić członkami AK:

Poza całym szeregiem osób zasłużonych dla Polski i Podhala, na Pęksowym Brzyzku spoczywają też osoby mniej znane, często ofiary gór

Zakopiańskie nagrobki urzekają rozmaitością, oryginalnością i folklorem góralskim.

Na Pęksowym Brzyzku znajdują się również tablice upamiętniające ważne dla Zakopanego osoby, które jednak nie znalazły tu swojego ostatniego spoczynku. Wśród nich znaleźć można wybitnego polskiego kompozytora Karola Szymanowskiego (autor "Harnasi" został pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce w Krakowie) czy Mieczysław Karłowicz (polski kompozytor i dyrygent, tragicznie zmarły w wyniku zejścia kamiennej lawiny w rejonie Czarnego Stawu Gąsienicowego, pochowany na warszawskich Powązkach).